Wanneer schade wordt veroorzaakt door een medisch hulpmiddel, is de eerste vraag in het algemeen of het materieel in goede staat was.

De fabrikant moet namelijk veilige producten op de markt brengen. Anders riskeert hij aansprakelijk te worden gesteld voor de schade die zijn product veroorzaakt.Het gaat hier om de aansprakelijkheid voor gebrekkige producten. In de rechtspraak worden de fabrikanten zelfs vaak aansprakelijk gesteld ook wanneer ze geen fout hebben begaan.

De grens van die aansprakelijkheid ligt echter bij het abnormaal of oneigenlijk gebruik van het product.

Elk gebruik dat niet in overeenstemming is met de specificaties van de fabrikant, kan dus diens aansprakelijkheid beperken of opheffen.

Als blijkt dat de schade kan worden toegeschreven aan de slechte sterilisatie van medische hulpmiddelen, kan de patiënt zich tegen het ziekenhuis keren, dat aansprakelijk is voor de activiteiten van zijn werknemers en met name van de apotheker, de persoon die verantwoordelijk is voor de sterilisatie en de persoon die de sterilisatie uitvoert. Zij worden op hun beurt beschermd door de algemene aansprakelijkheidsverzekering van het ziekenhuis, de zogenaamde BA-uitbating. Als de slechte sterilisatie toe te schrijven is aan een persoon die onder het statuut van zelfstandige werkt (een arts), wordt die gedekt door zijn verzekering beroepsaansprakelijkheid.

Om te bepalen wie aansprakelijk is voor een sterilisatie, wordt onderzocht of er tegelijk sprake is van een fout vanwege de sterilisatieafdeling, schade voor een patient en een oorzakelijk verband tussen de fout en de schade.

Om te bepalen of er een fout gemaakt is, wordt het gedrag van de deskundige vergeleken met het gedrag van een voorzichtige en toegewijde deskundige die in dezelfde omstandigheden.

Dit wordt beoordeeld in het licht van de goede sterilisatiepraktijken en de wettelijke verplichtingen die van toepassing zijn op het beroep.

Rechtsleer en rechtspraak

Voor zover ons bekend, hebben de hoven en rechtbanken zich tot op heden voornamelijk over sterilisatiefouten uitgesproken in processen over nosocomiale infecties.

Zo werden in een zaak uit 2001 voor het hof van beroep van Antwerpen het ziekenhuis en de chirurg aansprakelijk gesteld. Hoewel zij het comité voor hygiëne hadden ingelicht over het bestaan van een verontrustend aantal infecties, telkens na hetzelfde type ingreep, werd hen verweten dat de desinfectieprocedure in ongewijzigde vorm verder werd gebruikt bij de patiënt.

Wanneer de infectie bij de patiënt het gevolg is van een fout van een arts of een zorginstelling, moet de patiënt aantonen dat hij lijdt aan een nosocomiale infectie, veroorzaakt door een fout van de arts of in ieder geval door een uitlokkende gebeurtenis waarvoor de arts verantwoordelijk is.

Al vele jaren is er in het Belgisch recht een controverse over de vraag of zorginstellingen gebonden zijn door een middelen- dan wel een resultaatverbintenis met betrekking tot nosocomiale infecties. Terwijl de Franse wetgever en het Luxemburgse Hof van Cassatie zich uitgesproken hebben voor een resultaatverbintenis, blijft de vraag open in het Belgisch recht.

Een eerste strekking, die voornamelijk in Luik de overhand heeft, houdt het bij een accessoire resultaatverbintenis waarvan men enkel kan worden ontheven als het bestaan van een externe oorzaak en het oorzakelijk verband tussen deze oorzaak en de schade wordt bewezen.

"Het slachtoffer heeft recht op een schadeloosstelling voor alle schade die afbreuk doet aan zijn lichamelijke veiligheid en die onafhankelijk is van het resultaat van de ontvangen zorg. Het is ontoelaatbaar dat het verblijf van een patiënt in een kliniek of ziekenhuis hem het risico doet lopen deze instelling te verlaten met een ernstige infectie die hij nog niet had bij de opname en die geen verband houdt met de redenen voor dit verblijf."

De tweede strekking in de rechtspraak erkent alleen een middelenverbintenis, en geen resultaatsverbintenis.

Voor het Belgisch Hof van Cassatie loopt momenteel een beroep tegen een arrest van het hof van beroep van Brussel uit 2016.

Volgens het arrest van het hof van beroep van Brussel uit 2016 is er sprake van een middelenverbintenis omdat de grote meerderheid van de nosocomiale infecties die zich gewoonlijk in ziekenhuizen voordoen, onvermijdelijk zijn, zelfs wanneer de hygiënevoorschriften nauwlettend worden nageleefd.

Het komende arrest moet uitsluitsel geven en zal bepalend zijn voor de toekomst.

Wat ook de uitkomst wordt, de mogelijke gevolgen van slechte sterilisatie zijn niet te onderschatten en het ziekenhuispersoneel op alle niveaus moet de grootst mogelijke voorzichtigheid aan de dag leggen.

Zorginfecties hebben soms dramatische gevolgen voor de patiënt, maar ook voor de ziekenhuizen is het gevolg van een besmetting niet te onderschatten. Een dergelijk ongeval kan niet alleen de reputatie van de ziekenhuizen schaden, maar ook de financiële situatie.

In geval van seriële schade waarbij één geïdentificeerde bacterie meerdere patiënten van het ziekenhuis besmet en het ongeval als één schade wordt beschouwd, wordt het verzekeringsplafond mogelijks overschreden en zal het ziekenhuis zich verplicht zien miljoenen euro's aan schadevergoedingen uit de eigen middelen te betalen.

Daarom dient te worden gewezen op het belang van de regelgevende bepalingen en de goede praktijken met betrekking tot de sterilisatie van medische hulpmiddelen, die nauwlettend moeten worden nageleefd door alle betrokkenen.

Bovendien moeten de zorgverstrekkers kunnen bewijzen dat zij een sterilisatiebeleid hebben gevolgd en dat ze patiënt correct hebben geïnformeerd over de bijbehorende risico's.

De sterilisatieafdelingen en de personen die bij het reinigingsproces betrokken zijn, blijken belangrijke bondgenoten te zijn in de strijd tegen de zorginfecties.