Voor iedere natuurlijke of rechtspersoon, en dus ook voor een ziekenhuis: voorziet artikel 422 bis van het strafwetboek in een gevangenisstraf voor eenieder die nalaat hulp te verlenen aan een persoon die aan een ernstig gevaar is blootgesteld.

Er dient te worden verduidelijkt dat de straf wordt verzwaard wanneer de persoon die aan een ernstig gevaar wordt blootgesteld, een persoon is van wie de kwetsbaarheid wegens leeftijd, zwangerschap, ziekte, handicap of lichamelijke of geestelijke handicap en diens situatie door de dader des feiten bekend was of duidelijk was.

Voor artsen

Artikel 39 van de Code voor Medische Ethiek bepaalt ook: "De arts dient de vereiste zorg te verlenen aan een persoon in gevaar, met inachtneming van de nodige veiligheidsmaatregelen voor zichzelf en voor anderen.

4 voorwaarden om te worden veroordeeld

Om vervolgd en eventueel veroordeeld kunnen worden wegens het niet verlenen van bijstand aan een persoon in gevaar, moet aan vier cumulatieve voorwaarden zijn voldaan:

1. een situatie van ernstig en dreigend gevaar voor de patiënt,
    
2. onthouding of weigering van actieve hulp of het niet verwittigen van de hulpdiensten,
   
   De aangeklaagde zorgverlener kan zich verdedigen door te stellen dat hij heeft gehandeld in overeenstemming met zijn persoonlijke beoordeling van het gevaar, zelfs indien deze beoordeling achteraf onjuist blijkt. Dit verweer is afhankelijk van het bewijs dat de dader zichzelf de middelen heeft gegeven om de situatie van gevaar in te schatten.
   
   Zo moet een specialist die door een andere afdeling van het ziekenhuis wordt ingeschakeld, de vragen die de situatie oproept aan zijn collega's stellen of naar het bed van de patiënt gaan om zelf zijn toestand te beoordelen.
   
   Op strafrechtelijk niveau kan het niet verlenen van bijstand niet worden vastgesteld als de beoefenaar zich van zijn oordeel heeft onthouden als gevolg van een diagnosefout. Ook als de geboden hulp ondoeltreffend is gebleken, mag de hulpverlener niet worden vervolgd voor het niet verlenen van hulp aan iemand die in gevaar is.
   
   Een fout die niet is gecorrigeerd door de behandelaar die zich hiervan bewust zou zijn, kan echter worden aangemerkt als een schuldig onthouding.
   
   In het geval van beroepsbeoefenaren in de gezondheidssector is zelfs, afhankelijk van de concrete omstandigheden die worden beoogd, de inschakeling van een externe beroepsbeoefenaar vereist. Een dergelijke interventie kan dus geschikter zijn vanwege de specifieke vaardigheden die nodig zijn om de patiënt te behandelen, de beschikbaarheid van apparatuur of zelfs voor vertraging in de interventie. 
   
   Er zij op gewezen dat dit rechtsmiddel de beroepsbeoefenaar niet ontslaat van de verplichting de gebruikelijke voorzorgsmaatregelen te nemen in afwachting van de hulp van derden wier zorg door hem moet worden verzekerd.
    
3. op de hoogte zijn van de precaire situatie EN geen bereidwilligheid tonen,
    
4. geen ernstig gevaar voor zichzelf of anderen.

Niet-assistentie aan een persoon in gevaar en weigering van patiëntenzorg

Artikel 8 van de Patiëntenrechtenwet staat de patiënt toe al dan niet met volledige kennis van zaken in te stemmen met elke ingreep die hem door een beroepsbeoefenaar wordt voorgesteld. Het artikel voorziet niet in uitzonderingen op levensreddende interventies.

Het is uiteraard de taak van de behandelaar om de patiënt goed te informeren over de gevolgen van zijn weigering en zich er op een bepaalde manier van te vergewissen dat de patiënt de hem verstrekte informatie goed begrijpt om van zijn verantwoordelijkheid te worden ontheven. In dit geval is het belangrijk om de informatie van de patiënt over de risico's en gevolgen van het weigeren van zorg te bewaren.

Een bedwelmde of bewusteloze patiënt kan niet worden geacht een geldige weigering te hebben afgegeven.

Het niet verlenen van bijstand aan een persoon in gevaar en de dreiging van zelfmoord van de patiënt

Een beoefenaar die niet reageert op een patiënt die zelfmoord dreigt te plegen, kan worden veroordeeld.

Om zichzelf te beschermen moet het risico van handelen worden beoordeeld, afhankelijk van de omstandigheden die specifiek zijn voor de patiënt. Het valt niet te ontkennen dat de beoordeling van het suïcidale risico zelfs voor ervaren beoefenaars delicaat is en de symptomen misleidend kunnen zijn. De beoefenaar moet daarom waakzaam zijn.

Voorbeelden in de Belgische rechtspraak

• Een gynaecoloog werd schuldig bevonden voor het niet persoonlijk naar het bed gaan van de vrouw van wie het ongeboren kind ondanks oproepen van de verloskundige in gevaar was;

• Een chirurg wilde niet reizen om een persoon in gevaar te redden op grond van het feit dat hij alleen in dienst was op zijn ziekenzaal. De dokter werd veroordeeld omdat de rechter de noodzaak van zijn aanwezigheid in zijn dienst zoveel mogelijk beschouwde toen een andere persoon in onmiddellijk gevaar was.

• Een thuisverpleegkundige die werd aangeklaagd omdat hij contact had opgenomen met een meestal dronken helper van een patiënt thuis om hem te komen opzoeken zonder om de juiste hulp te vragen, terwijl de patiënt achteraf een beroerte onderging, werd in hoger beroep vrijgesproken omdat de gevaarlijke situatie ten tijde van de aanwezigheid van de verpleegkundige niet kon worden vastgesteld.